Osoba fizyczna a osoba prawna – kluczowe różnice

Poruszając się w zagadnieniach związanych ze światem prawa i biznesu, często spotykamy określenia „osoba fizyczna” i „osoba prawna”. Są to podstawowe podmioty prawa cywilnego, których zasady funkcjonowania różnią się od siebie i w niektórych sytuacjach potrafią mieć fundamentalne znaczenie.

Zrozumienie, jakie są kluczowe różnice między tymi podmiotami, jest konieczne dla klarownego poruszania się w świecie przepisów i świadomego podejmowania działań prawnych.

Jeżeli chcesz raz na zawsze rozwiać swoje wątpliwości na ten temat, bez zagłębiania się w regulujący tę kwestię Kodeks cywilny, przeczytaj nasz artykuł i poznaj istotę różnic między osobą fizyczną a prawną.

Osoba fizyczna – kim jest?

Osoba fizyczna stanowi jedną z podstawowych jednostek w systemie prawnym. Jest nią każdy człowiek – od chwili urodzenia, aż do dnia śmierci – niezależnie od wszelkich jego cech osobistych i sytuacji życiowej. Nie ma tutaj znaczenia wiek, rasa czy stan fizyczny lub psychiczny danej osoby.

Osoba fizyczna posiada zdolność prawną (Kodeks cywilny, art. 8.), która upoważnia ją do bycia podmiotem praw oraz obowiązków. Ma zatem np. prawo do posiadania własnego majątku czy korzystania z, przysługującej jej, ochrony prawnej. Jednocześnie musi stosować się do oficjalnych przepisów regulujących zasady życia społeczeństwa w jej kraju.

Większość osób fizycznych ma też zdolność do czynności prawnych, czyli do zaciągania zobowiązań prawnych oraz nabywania praw. Jednakże na to, czy ją posiada (w całości lub częściowo), czy nie, wpływają dodatkowe czynniki, o których przeczytasz w dalszej części artykułu.

Osoba prawna – definicja

Definicję osoby prawnej reguluje w Polsce Kodeks cywilny w artykule 33. Zgodnie z jego treścią, osoby prawne to Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, którym indywidualną osobowość prawną nadają przepisy szczególne.

Jest to zatem jednostka organizacyjna, która została utworzona na podstawie przepisów prawa, działa jako samodzielny podmiot oraz posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Istnieje, przeważnie, w określonym celu. Wszelkie wiążące ją decyzje podejmują jej reprezentanci, np. zarząd. Do osób prawnych możemy zaliczyć m.in.:

Warto w tym momencie zaznaczyć, że istnieją również jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, działające w ograniczonym zakresie, takie jak m.in. spółki osobowe (np. jawna lub partnerska), wspólnoty mieszkaniowe czy jednostki budżetowe. Jednostki te mają zdolność prawną.

1. fundacje,
2. stowarzyszenia,
3. spółki kapitałowe:
   1. spółki akcyjne,
   2. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
   3. proste spółki akcyjne,
4. uczelnie wyższe,
5. przedsiębiorstwa państwowe,
6. jednostki samorządu terytorialnego,
7. stowarzyszenia rejestrowe,
8. banki.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

Najważniejszymi pojęciami, związanymi osobami fizycznymi i osobami prawnymi, są „zdolność prawna” i „zdolność do czynności prawnych”. Nie należy ich mylić, ponieważ są fundamentalne dla zrozumienia przepisów regulujących funkcjonowanie tych podmiotów prawa.

Co oznacza zdolność prawna?

Jak już wiesz z wcześniejszej części artykułu, zdolność prawna oznacza możliwość bycia podmiotem praw (np. prawa do własności) i obowiązków (takich jak płacenie podatków). Pozwala więc na samo istnienie podmiotu w przestrzeni prawnej, jednakże swoim zakresem nie obejmuje już zdolności do samodzielnego podejmowania decyzji prawnych.

Osoba fizyczna zyskuje ją z dniem swoich narodzin i nie traci jej aż do końca życia. Nie ma znaczenia, na jakim etapie życia się znajduje – nawet noworodek posiada już swoje prawa, np. do dziedziczenia lub ochrony prawnej.

Osoba prawna zaś uzyskuje zdolność prawną wraz z chwilą jej formalnego utworzenia – czyli, zazwyczaj, w momencie wpisania jej do odpowiedniego rejestru, takiego jak Krajowy Rejestr Sądowy (KRS). Pozwala jej na funkcjonowanie jako samodzielny podmiot prawa, innymi słowy, dzięki niej staje się możliwym uczestnikiem obrotu prawnego. W przeciwieństwie do osób fizycznych, posiadanie zdolności prawnej przez osobę prawną nie jest ustalone raz na zawsze (wyjątek stanowi Skarb Państwa) – może ją utracić w sytuacji ustania jej działalności, czyli po dokończeniu procesu likwidacji oraz wykreśleniu jej z właściwego rejestru.

Czym jest zdolność do czynności prawnych i jakie są jej zakresy?

Jest to zdolność do nabywania nowych praw oraz zaciągania zobowiązań. Pozwala aktywnie działać w sferze prawnej oraz gospodarczej. Jej posiadanie daje bowiem możliwość podejmowania czynności prawnych (wiążących decyzji) przez osoby fizyczne w ich własnym imieniu oraz przez przedstawicieli osób prawnych, np. zarząd. W praktyce można dzięki niej zawierać nowe umowy czy rozporządzać posiadanym majątkiem. Osoba fizyczna może na jej podstawie założyć jednoosobową działalność gospodarczą (zyskuje wtedy dodatkowy status – przedsiębiorcy).

Zakres zdolności do czynności prawnych osób fizycznych (lub jej brak) związany jest z konkretnymi okolicznościami życiowymi:

1. Pełna zdolność do czynności prawnych – osoby fizyczne nabywają ją w dniu osiągnięcia pełnoletności. Dotyczy zatem albo osób, które ukończyły 18. r. ż. (lub przed 18. r. ż. zawarły związek małżeński) i nie zostały częściowo lub w pełni ubezwłasnowolnione.
2. Ograniczona zdolność do czynności prawnych – obowiązuje w przypadku osób fizycznych, które ukończyły 13. r. ż. i jeszcze nie są pełnoletnie oraz w przypadku osób częściowo ubezwłasnowolnionych. Jej posiadanie pozwala im wykonywać drobne czynności bieżące, związane z codziennym funkcjonowaniem. W innych przypadkach, czynności prawnych dokonują ustawowi przedstawiciele tych osób (tacy jak opiekun prawny bądź kurator).
3. Brak zdolności do czynności prawnych – o jej braku mówimy w przypadku osób fizycznych, które nie ukończyły 13. r. ż. oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych. Czynności prawne w ich imieniu podejmują ich ustawowi przedstawiciele.

W przypadku osób prawnych zdolność do czynności prawnych nabywana jest w momencie wpisania ich do właściwego rejestru, np. Krajowego Rejestru Sądowego. Kończy się zaś wraz z wykreśleniem ich z tego rejestru (np. przy likwidacji spółki). Co istotne, nie obowiązują tutaj różne stopnie zdolności do czynności prawnych – istnieje jedynie pełna zdolność.

Inne różnice między osobą fizyczną a osobą prawną

Poza kwestiami związanymi ze zdolnością prawną i zdolnością do czynności prawnych osób fizycznych i osób prawnych, mamy do czynienia z szeregiem innych różnic między nimi, o których warto wiedzieć.

Do kluczowych różnic między osobami fizycznymi i prawnymi należą również cechy przedstawione w poniższej tabeli:

	Osoba fizyczna	Osoba prawna
Natura podmiotu	Każdy człowiek – od chwili urodzenia, do końca życia.	Podmiot utworzony na podstawie przepisów obowiązującego prawa.
Odpowiedzialność prawna za zobowiązania	Ma osobistą odpowiedzialność za swoje działania i zobowiązania. Odpowiada za nie całym swoim majątkiem.	Cechuje się przeważnie ograniczoną odpowiedzialnością ( np. za zobowiązania spółki) obejmującą jedynie jej majątek, dzięki czemu osobisty majątek wspólników lub założycieli jest chroniony.
Reprezentacja	Działa we własnym imieniu. Osobiście podejmuje decyzje jej dotyczące.	Działa poprzez swoich przedstawicieli, czyli np. zarząd lub osoby formalnie wyznaczone do tego, by reprezentować jej interesy.
Cel istnienia	Jest to każdy człowiek, dlatego nie dotyczy go kwestia określenia celu istnienia w sensie prawnym.	Jako podmiot utworzony na podstawie przepisów prawa, zazwyczaj posiada określony cel swojego istnienia, taki jak np. prowadzenie działalności gospodarczej lub non-profit, czy np. świadczenie usług jako placówka publiczna.
Formalności	Osoby fizyczne nie muszą przechodzić specjalnych procesów rejestracyjnych, by stać się uczestnikami stosunków prawnych. Wystarczy sam fakt ich narodzin.	Do nadania osobom prawnym zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, potrzebne jest spełnienie formalności wymaganych przez obowiązujące przepisy – przede wszystkim wpisanie do odpowiedniego rejestru prawnego.
Podstawowe prawa	Są to m.in. prawo do życia, prywatności, ochrony majątku, wolności osobowej, dziedziczenia, zawierania umów, prawo do prowadzenia działalności gospodarczej w formie jednoosobowej działalności gospodarczej.	Prawo do zawierania umów, posiadania majątku, reprezentacji przez organy, pozywania i bycia pozywaną, prawo do prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki.
Podstawowe obowiązki prawne	Przestrzeganie obowiązujących przepisów prawa, płacenie obowiązkowych podatków, realizacja zobowiązań, które wynikają z zawartych umów.	Prowadzenie wymaganej księgowości, składanie sprawozdań finansowych, płacenie podatków, przestrzeganie przepisów regulujących prowadzoną działalność.

Podsumowanie

Zrozumienie różnic między osobą fizyczną a osobą prawną jest kluczowe dla każdego, kto działa w świecie prawa i biznesu. Osoby fizyczne to indywidualni ludzie, którzy dokonują różnych czynności we własnym imieniu i ponoszą odpowiedzialność za swoje czyny oraz zobowiązania. Osoby prawne zaś to niezależne podmioty, utworzone w wyniku działań prawnych, takich jak np. założenie spółki z o.o czy fundacji.

Oba te podmioty obowiązują inne prawa i obowiązki. Znajomość głównych pojęć z nimi związanych, takich jak zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych pozwala na dobrą orientację, w jakim zakresie każdy z nich może funkcjonować w obrocie prawnym. Dzięki tej wiedzy łatwiej jest podejmować świadome decyzje w życiu prywatnym i zawodowym, zgodne z obowiązującymi przepisami. Można mieć wtedy pewność, że nikt nie podważy ich wiążącego charakteru.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy osoba fizyczna ma osobowość prawną?

Nie, osoba fizyczna nie ma osobowości prawnej. Mają ją jedynie osoby prawne.

Osoba fizyczna posiada jednak zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych – podlega zatem określonym prawom i obowiązkom oraz ma możliwość nabywania nowych praw i zaciągania zobowiązań w swoim imieniu.

Czy jednostki organizacyjne są osobami prawnymi?

Istnieją zarówno takie, które są osobami prawnymi, jak i takie, które nie posiadają osobowości prawnej.

Osobowość prawną mają te jednostki, które zostały wpisane do odpowiedniego rejestru, np. Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), jako podmioty prawne. Są to na przykład spółki kapitałowe (np. spółki z o.o., spółki akcyjne), banki, przedsiębiorstwa państwowe, uczelnie wyższe, fundacje czy stowarzyszenia.

Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej to na przykład instytucje budżetowe, spółki osobowe (takie jak spółka jawna lub spółka partnerska) oraz wspólnoty mieszkaniowe. Nie są niezależnymi uczestnikami obrotu prawnego, ponieważ ich zakres działania jest ograniczony. Jednostki te mają jednak zdolność prawną, co pozwala im realizować swoje zadania i zawierać umowy, ale przeważnie działają na podstawie upoważnień lub pełnomocnictw oraz pod nadzorem osób prawnych lub organów nadrzędnych.

Czy osoba fizyczna może przekształcić się w osobę prawną?

Osoba fizyczna sama w sobie nie może „przekształcić się” w osobę prawną, ponieważ są to odrębne rodzaje podmiotów prawa, każdy o innym statusie i zasadach funkcjonowania.

Może jednak utworzyć osobę prawną, zakładając np. spółkę, stowarzyszenie czy fundację. W takim przypadku przyjmuje w niej funkcję założyciela albo wspólnika i zaczyna realizować działalność gospodarczą tej osoby prawnej. Status osoby fizycznej jej twórcy pozostaje jednak niezmienny.

Podsumowując, osoba fizyczna może działać w ramach utworzonej przez siebie osoby prawnej, ale nie na zasadzie „przekształcenia się” w nią – pozostaje nadal osobą fizyczną, co jest jej trwałą i niezbywalną cechą.

Kto to jest osoba prawna?

Według Kodeksu cywilnego, kategoria ta dotyczy takich podmiotów jak Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, które na mocy obowiązującego prawa uzyskały zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnej. Dzięki temu mogą działać w obrocie prawnym jako samodzielne podmioty, czyli nabywać prawa, zaciągać zobowiązania i zawierać umowy. Decyzje podejmują w ich przypadku przedstawiciele, np. zarząd, co odróżnia je od osób fizycznych podejmujących decyzje bezpośrednio.

Są to np. spółki z o.o., przedsiębiorstwa państwowe, uczelnie wyższe, banki, fundacje, stowarzyszenia rejestrowe czy jednostki samorządu terytorialnego.